Niks is wat het lijkt
Topsportlessen uit titelrace tussen PSV en Ajax
Wat als we die wedstrijd wél hadden gewonnen? Wat als we gewoon waren gaan pressen? Wat als die ene kans erin was gegaan?
De ‘wat-als’-scenario’s zijn eindeloos. Ze sluipen de kleedkamer in na een verlies, blijven hangen op de massagetafel en blijven zich herhalen in je hoofd als een oude recorder op replay. In de topsport zijn ze onvermijdelijk.
Titelraces… Ze onthullen, meer dan welke andere fase in het seizoen, hoe teams omgaan met druk, met verwachtingen en met hun eigen overtuigingen. De afgelopen weken hebben we dat kunnen aanschouwen (en niet meer dan dat) in de strijd tussen Ajax en PSV — een titelrace die op het oog beslist leek, maar zich plots ontpopte tot een les in psychologie, ritme en nuance. Felicitaties aan de spelers, staf en alle betrokkenen bij de processen achter en voor de schermen bij PSV.
Nuance vanuit een sportpsycholoog
Als sportpsycholoog kijk ik met verwondering naar dit soort fases. Niet om te oordelen, maar om te leren. En hoewel ik graag schrijf over dit soort sportpsychologische ‘snoepwinkels’, vraagt dat om bescheidenheid. Afgelopen week werd ik meermaals benaderd door media om mijn mening te geven. Waar ik eerder die verleiding weleens volgde — gedreven door ego — koos ik nu anders. Want als er iets is wat ik heb geleerd, is het dat het echte verhaal zich zelden laat vangen in een quote van 30 seconden en het geen recht doet aan processen.
Topsport en de rol van een coach
Wat er daadwerkelijk gebeurt in zo’n fase, zit niet in de uitslag of het persmoment. Het zit in de kleedkamer. In wat er wél wordt uitgesproken — en wat niet. In de nadruk van de coach tijdens zijn wedstrijdbespreking. In de stilte van een aanvoerder. In micro-uitdrukkingen die door sommigen worden opgepikt, en door anderen niet. Daar, in die onderstroom, liggen de verschuivingen. Topsport is rauw en menselijk. En juist daarom kwetsbaar voor zwart-wit analyses. Want als we géén toegang hebben tot die binnenwereld — tot het verhaal achter het gedrag — blijven onze verklaringen gissingen. Gissingen die makkelijk als waarheid gepresenteerd worden. En die, eenmaal hardop uitgesproken, schade kunnen aanrichten bij mensen die dag in dag uit alles geven.
De topatleet is óók mens
We focussen (te) vaak op het zichtbare gedrag. Kranten, talkshows, sociale media — ze vergroten uit wat je kunt zien: een woedende uitspatting, een interview vol frustratie, een sporter die zijn emoties niet ‘perfect’ in banen weet te leiden. En daar plakken we dan etiketten op: “Wat een eikel”, “Dat is toch geen vent”, zonder te weten wat er werkelijk speelt.
We vergeten dat achter elk optreden een mens schuilgaat. Een atleet die zich, vaak tegen het bewustzijn aan, mentaal en fysiek pijnigt om zichzelf tot het uiterste te drijven. Het is makkelijk oordelen wanneer Wout Weghorst boos tegen een camera duwt, of als PSV’ers juichen na Ajax’ verlies. We vergeten dat we maar een fractie zien — het topje van de ijsberg. Alles daaronder blijft onzichtbaar voor velen.
Verhalen brengen méér dan alleen prestatie
Zo bezien was de oproep van Pieter van den Hoogenband zo gek nog niet: verhalen verdienen een podium. Niet om sporters vrij te pleiten, maar om ruimte te maken voor nuance, verbinding, falen én presteren. Zolang we vasthouden aan het oude patroon van hokjesdenken — het is winnen of verliezen, held of mislukking — blijven we blind voor wat er werkelijk speelt.
Want topsport is niet A of B. Niet goud of niks. Niet titel winnen of alles verspelen. En juist in die grijstinten zit de les.
Wie kijkt met oog voor die nuance, ziet méér dan een ingestorte voorsprong en feest in Eindhoven. Die ziet de spanning tussen intentie en gedrag. Tussen vertrouwen en verwachting. Tussen controle en loslaten.
En die ziet een les die veel groter is dan deze ene titelstrijd.
Hulde aan alle betrokkenen bij deze processen – dát verdient een plek!
Denkfouten die een rol spelen in bovenstaande processen?
- Fundamentele attributiefout – We zijn sneller geneigd om bepaald gedrag toe te schrijven aan zijn/haar persoonlijkheid terwijl we wanneer er zelf middenin zitten het eerder buiten onszelf leggen.
- Zwart/wit denken – De neiging om de laatste fase van het seizoen uit te vergroten en daarmee het seizoen als mislukt of geslaagd weg te zetten. Daarmee gaan er vaak een hoop lessen verloren.
- Actor-observer bias – wanneer een ander iets niet kan / of redt – is het makkelijk (en soms zelf fijn) om daar een mening over te hebben en weg te zetten als: ‘hij kan het niet, is niks voor hem’. Wanneer we zelf in eenzelfde situatie zitten worden we vaak overmand door gedachten en gevoelens – die niet altijd helpend zijn. Pas dan weten we hoe complex het is en ontstaat er, hopelijk, meer begrip.
#titelrace #psvkampioen #voetbal #topsport #sportpsychologie #nuance #scherpte #sport #eredivisie #kampioen2425 #groeimindset #talentformule #lerenkunjeleren #sportpsychologie
