Hoe keren we het tij?
De drie valkuilen in talentontwikkeling en het verborgen goud
Vanaf het moment dat een kind op sportief vlak beter presteert dan gemiddeld, krijgt het ineens haast. Althans, volgens de meeste volwassenen. De voorsprong die wij vaak herkennen als talent, lijkt nog géén minuut na constatering te veranderen in een achterstand. Plotseling is er geen tijd te verliezen en duiken we er bovenop. De trainingen worden opgeschroefd, feestjes worden overgeslagen en de lat gaat serieus omhoog.
De huidige aanpak in talentontwikkeling is als Google Maps die ons naar een bestemming leidt. We pakken snelwegen in plaats van toeristische routes, verkeerde afslagen worden meteen gecorrigeerd en wegwerkzaamheden zorgvuldig vermeden. Alles om zo snel mogelijk op het eindpunt te zijn. Maar sneller is niet altijd beter. De resultaatgerichte kijk op talentontwikkeling heeft een keerzijde. Hoewel medailletellers record naar record verbreken, neemt in de schaduw van het succes de druk om te presteren toe en het plezier1 af. Steeds vaker is talent geen zegen maar een vloek – daarover later meer – en sport niet langer een leerschool maar medaillefabriek. En dat moeten we niet willen. De vraag is: hoe keren we het tij?
It takes a village to raise an athlete
Een talentvolle sporter ontwikkelt zich in en mét zijn omgeving. Van ouders en coaches tot zaalbeheerders en clubbestuurders, we zijn allemaal belangrijke schakels op weg naar de top. Dat zullen we zelf niet snel zeggen, maar toch is het zo. Sterker nog, hoe wij denken en handelen rondom talentherkenning en -ontwikkeling heeft meer invloed dan we ons kunnen voorstellen.
"Een kloppend hart voor de sport is een belangrijke basis, maar helaas niet genoeg om talent op een verantwoorde manier te begeleiden"
De vraag hoe we het tij moeten keren, raakt daarom aan onszelf. Hoewel we gewend zijn om ons te richten op de sporter, is het tijd de blik te verbreden. Wie staan er links, rechts, voor en achter die sporter? Hoe dragen wij – het team rond de sporter – bij aan talentontwikkeling? Wat doen we goed en wat moet beter?
Vanuit de oprechte wens om sporters met passie en plezier te zien groeien, moeten juist dit soort vragen regelmatig worden gesteld. Helaas doen we dat weinig en pakken goede bedoelingen averechts uit. De verhalen liegen er niet om: een kloppend hart voor de sport is een belangrijke basis, maar helaas niet genoeg om talent op een verantwoorde manier te begeleiden. Het is daarom hard nodig om in de spiegel te kijken. We moeten verantwoordelijkheid nemen voor ons eigen aandeel in de ontwikkeling van sporters. Dat betekent dat we niet alleen bezig moeten zijn met hoe talent zich ontwikkelt, maar ook met hoe wij dat zelf doen. Maar waar begin je?
Valkuilen
Allereerst is het essentieel om bewust te worden van een aantal aannames die talentherkenning en -ontwikkeling kunnen saboteren. Daarom willen we jou, maar ook onszelf herinneren aan de valkuilen waar we keer op keer intrappen Ze lijken soms simpel, maar let op: daar zit juist de crux. De kans is groot dat je je schuldig maakt zonder dat je het door hebt. Des te belangrijker om even de tijd te nemen, je werk opzij te leggen en er eens goed voor te gaan zitten.
Prestatieherkenning versus talentherkenning
High-potentials, beloften of gewoon ‘talenten’: deze benamingen verwijzen allemaal naar een groepje sporters waarvan we denken dat ze potentie hebben om de top te halen. De grote vraag is alleen hoe we het onderscheid maken tussen hen en ‘de rest’. In veel sporten gebeurt dat door te kijken naar prestaties. Presteer je bovengemiddeld? Dan heb je talent! Doe je dat niet? Dan doe je leuk mee maar word je meestal niet uitgenodigd voor selecties.
Doorgaans is onze overtuiging dat alleen de uitblinkers van vandaag uiteindelijk op het hoogste podium komen te staan. Dat komt omdat we geloven dat talent een vaststaand vermogen is dat je van nature al dan niet hebt. Vanuit die gedachte nemen we aan dat talent in een vroeg stadium van de sportieve ontwikkeling te herkennen is. Maar de vraag is of we met die focus daadwerkelijk alletalenten herkennen. Wij denken van niet. Talent staat veel minder vast dan we denken. Dat wordt ook onderbouwd door wetenschappelijke studies die laten zien dat prestaties op jonge leeftijd geen garantie geven voor succes op volwassen leeftijd2 3. Met andere woorden: de jeugdtoppers van nu, worden niet per se de senioren toppers en andersom. Hoe zit dat?
"Talent is altijd in beweging. Wat op moment A nog niet is, kan op moment B nog heel goed komen"
Om te beginnen moeten we beseffen dat factoren die op jonge leeftijd belangrijk zijn om te presteren op oudere leeftijd minder relevant kunnen zijn. De kwaliteiten die eerder zorgden voor een voorsprong op leeftijdsgenoten (snel rennen omdat je al wat groter bent), wegen vaak minder zwaar mee in prestaties op oudere leeftijd (wanneer iedereen groot en sterk is).
Daarnaast is talent een veelzijdige kwaliteit bestaande uit het samenspel van fysieke, technische, tactische en mentale factoren. De ontwikkeling van al die factoren is per individu verschillend, verloopt niet rechtlijnig en wordt beïnvloed door omgevingsfactoren (support van ouders, trainingsfaciliteiten, financiële middelen etc.). Dat betekent dat talent altijd in beweging is. Wat op moment A nog niet is, kan op moment B nog heel goed komen.
Prestaties versus potentie
Om talent adequaat te herkennen – en te ontwikkelen, is het dus heel belangrijk om een inschatting te maken waarom een bepaalde prestatie op een bepaald moment tot stand komt. Je wilt beter begrijpen wat de onderliggende factoren zijn waarom iemand het zo goed doet (of niet). Dat begrip heb je nodig om een inschatting te kunnen maken waar iemand in de toekomst uit zou kunnen komen.
Iemand die veel heeft getraind en uitgegroeid is, staat er anders voor dan iemand die nog veel uren kan maken en in de groeispurt zit. Voeg daar ambitie, plezier en leervermogen aan toe en het hele plaatje kan veranderen. Natuurlijk zijn bepaalde kwaliteiten niet of minder te beïnvloeden, zoals hoe lang iemand uiteindelijk wordt. Maar laten we ons vooral richten op wat wél te verbeteren is, dat goed monitoren en daar het maximale uithalen. Is dat niet waar potentie over gaat?
Helaas verwarren we prestaties in het hier en nu vaak met potentie. We vergeten verder te onderzoeken waarom iemand presteert zoals hij presteert en pinnen iemand vast op wat hij nu kan. Iemand die uitblinkt, zien we als belofte voor de toekomst. Daar gaan we blind voor. Maar iemand die het wat minder goed doet – het talent dat fluistert in plaats van schreeuwt4, kan daar ook nog komen. Alleen dan moet je de sporter wel de kans geven.
Tip 1 | Stel jezelf de vraag: Herkennen we prestaties, of herkennen we talent?
'Just because some people can do something with little or no training, doesn’t mean that others can’t do it (and sometimes do it even better) with training'
De bekende route versus de beste route
Als we eenmaal een talentvolle sporter op de radar hebben, sturen we ze vanuit een soort tunnelvisie de meest bekende route op. Zo zien we in de praktijk steeds meer jonge sporters – soms al vanaf 8 jaar – zich volledig storten op hun sportieve ontwikkeling. Hun leven draait om 5 à 10 keer in de week hard trainen, een optimale voorbereiding op het volgende toernooi en daarnaast ook nog even het schoolwerk bijhouden. Naast sport en school is er weinig tijd om vrij te spelen, af te spreken met vriendjes en vriendinnetjes of nieuwe dingen te ontdekken.
Natuurlijk moet je om ergens heel goed in te worden, heel veel trainen en prioriteiten stellen. Dat staat als een paal boven water. Maar hoewel deze talenten misschien niets liever willen dan trainen, schuilt het gevaar dat hun sociale en persoonlijke ontwikkeling achterblijft. Wij vinden dat sport óók verantwoordelijkheid draagt voor een gezonde ontwikkeling op die vlakken. Het gaat niet alleen om de sporter, maar ook om het kind of jong volwassene achter de sporter.
"We verwachten steeds eerder, sneller en meer commitment van jonge sporters, maar op basis van wat?"
Timing
De zorg zit hem dan ook niet in de vraag óf maar wanneer je alle pijlen gaat richten op een topsportcarrière. De omgeving speelt hierin een grote rol. Zeker aan het begin van de sportcarrière zijn volwassenen aan zet hoe de weg naar de top wordt ingericht. Dat maakt het ontzettend belangrijk om het beeld dat wij hebben over topsport en de weg daarnaartoe, te bevragen. Vaak wordt dat beeld gedomineerd door zo vroeg mogelijk, zoveel mogelijk trainen in één sport. We verwachten steeds eerder, sneller en meer commitment van jonge sporters, maar op basis van wat? Moet iemand van 12 jaar echt al álles in teken stellen voor je sport, of denken we dat alleen maar?
De waarheid is dat we het antwoord niet weten. De weg naar de top is in veel sporten een grote black box. Dat betekent dat de oorzaak-gevolgverbanden verre van bekend zijn. Toch pleiten we vaak voor zeer intensieve en eenzijdige routes gebaseerd op succesverhalen uit het verleden. We zijn ervan overtuigd dat die routes, de juiste routes zijn. Ze laten immers zien dat ‘wat’ we hebben gedaan, heeft geleid tot succes. Wat we vergeten is dat met diezelfde aanpak ook heel veel sporters het uiteindelijk niet hebben gehaald. We noemen dat ook wel de survivalship bias.
De survivalship bias is een cognitieve denkfout die zich focust op de ‘overlevers’ binnen een bepaald systeem. We staven onze conclusies op een heel klein deel van de groep die het met die aanpak heeft gered. Dat pakken we aan om te onderbouwen dat ‘wat’ we hebben gedaan, vooral heel goed is geweest. Dit geeft een vertekend beeld van de realiteit.
Eigen weg
De realiteit is namelijk dat ieder sporttalent anders is. Wat voor de één heel goed werkt, werkt voor de ander totaal niet. De manier waarop trainingen, herstel en het leven rondom sport wordt ingevuld is per sporter een nieuwe puzzel. De verhalen van de laatste twee jaar benadrukken keer op keer dat die puzzel niet alleen gaat over prestaties, maar ook of iemand gelukkig is, lekker in zijn vel zit en plezier heeft in wat hij doet. Het is essentieel om talent een stem te geven.
Steeds vaker zien we sporters de top halen op manieren die afwijken van de status quo. Ze treden buiten de gebaande paden en zoeken hun eigen weg. Soms noodgedwongen omdat ze niet werden geselecteerd voor een talentprogramma, soms ook op eigen initiatief omdat een talentprogramma niet paste bij hun wensen en behoeften.
"Het is niet één aanpak die voor het meeste succes zorgt. Het is de aanpak die het beste bij de individuele sporter past, wat misschien wel succes ís"
Dat is niet makkelijk want de alternatieve routes worden minder ondersteund. Ze passen niet in ‘ons’ beeld over wat het zou moeten zijn en worden nauwelijks gefinancierd. Maar juist daar kunnen wij van toegevoegde waarde zijn. Als omgeving kunnen wij sporters helpen door meerdere routes naar de top aan te bieden zodat een sporter een weg kan kiezen die bij hem past. Want het is niet één aanpak die voor het meeste succes zorgt. Het is de aanpak die het beste bij de individuele sporter past, wat misschien wel succes ís.
